بیماری های خود ایمنی چیست

به طور طبیعی سیستم ایمنی موجودات توانایی تشخیص سلول‌های خودی از بیگانه را دارد و به محتویات سلول‌های خودی پاسخ نمی‌دهد. وظیفه آن مبارزه با عوامل بیگانه مثل ویروس‌ها،‌ میکروب‌ها و سلول‌های خودی تغییر یافته (سلول‌های سرطانی) می‌باشد. خودایمنی موقعی است که واکنش ایمنی علیه سلول‌های سالم خودی اتفاق بیافتد هر بیماری ای که نتیجه این پاسخ نامتعارف ایمنی باشد بیماری خودایمنی نامیده می‌شود.

بیماری‌های خودایمنی می‌توانند سیستمیک و غیراختصاصی باشد یا ایمنی به‌طور اختصاصی علیه عضو خاصی ایجاد شود.در نوع سیستمیک عمدتاً‌ آنتی‌بادی علیه غشا سروزی تولید می‌شود که بیماری لوپوس اریتماتوسیستمیک اصلی‌ترین آن می‌باشد. و بیماری‌های عضوی اختصاصی شامل موارد زیر می‌باشد که روز به روز به تعداد آن افزوده می‌شوند که از جمله میتوان به بیماری های آلوپسی آره آتا، سلیاک، دیابت نوع 1، بیماری گروز، بیماری‌های التهابی روده (IBD)، اسکروز مالتیپل (MS)، پسوریازیس، میاستنی‌گراویس و غیره اشاره کرد.

Anti Nuclear Antibodies (ANA)

ANAs اتو آنتی‌بادی‌هایی هستند که به پروتئین‌های خودی موجود در هسته سلول حمله می‌کنند و پیدا شدن آن‌ها در سرم بیماران مطرح کننده بیماری خودایمنی است. ولی باید در نظر داشت که ANA در جریان بیماری‌های دیگر مثل بیماری‌های عفونی مزمن، سرطان‌ها، عوارض درمان‌های دارویی، حتی در افراد طبیعی نیز دیده می‌شوند.بنابراین در تفسیر آن باید بیشتر دقیق بود.

Anti –dsDNA

مقدار جزئی آن در بعضی از بیماری‌ها دیده می‌شود ولی به‌طور اولیه با بیماری لوپوس سیستمیک همراه است. لوپوس یک بیماری خود ایمنی مزمن می‌باشد که اعضا و سیستم‌های مختلف فرد مثل کلیه ها، مفاصل، عروق، پوست، قلب، ریه و مغز را گرفتار می‌کند.از این آزمایش همراه با اتوآنتی بادی‌های دیگر در تشخیص بیماری لوپوس و افتراق آن از سایر بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شود. مقدار بالای

 Anti-dsDNA معمولاً ‌با نفریت لوپوسی همراه است و کلاً نشانگر فعال بودن بیماری لوپوس می‌باشد.

Anti ENA screen

Extractable Nuclear Antigen Antibodies(ENAS)

Anti –ENA سطح هفت اتو آنتی‌بادی مختلف را که عبارتند از Anti –Sm ، Anti RNP ،

 Anti –SSA، Anti-SSB، Anti –jo-1، Anti scl70،‌Anti CENP-B را شامل می شود، هر کدام از این آنتی‌بادی‌ها (یا ترکیبی از آن‌ها) برای بیماری‌های کلاژن مختلف، اختصاصی می‌باشد.

موقعی پانل Anti-ENA درخواست می‌شود که آزمایش ANA مثبت شده باشد.

علائم بیماری های کلاژن متفاوت می‌باشد و می‌تواند موارد زیر باشد.

• تب مقاوم و خستگی
• درد عضلانی
• درد یا تورم مفاصل
• راش جلدی
• حساسیت به نور ماورای بنفش (بعد از کار در زیر نور خورشید)
• سندرم رینولد (سفید شدن انگشتان در برخورد با سرما)
• پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار)
• علائم عصبی مثل غش، افسردگی یا سیکوز
• کم‌خونی همولیتیک، یا کاهش تعداد گلبول‌های سفید (Leukopenia)

انواع Anti-ENA

Anti- RNP: در بیش از 95% بیماران مبتلا به Mixed connectine tissue مثبت می‌شود و همچنین در لوپوس و اسکلرودرمی مثبت است.

Anti-Sm : در 30% موارد لوپوس مثبت می‌شود. ولی برای لوپوس خیلی اختصاصی می‌باشد.

Anti-SSA : در 75% موارد سندرم شوگرن مثبت است ولی در لوپوس و اسکلرودرمی نیز مثبت می‌شود معمولاً با Anti-SSB مثبت همراه است.

Anti-SSB :در 60% موارد سندروم شوگرن مثبت می شود و می تواند در لوپوس و اسکلرودرمی مثبت شود. معمولا با Anti-SAAمثبت همراه است.

Anti-Scl70 در 60% افراد مبتلا به اسکلرودرمی مثبت می‌شود و مارکر خیلی اختصاصی برای اسکلرودرمی می‌باشد.

Anti-jo-1 آنتی‌بادی است که به ‌طور شایع در بیماری مبتلا به میوزیت آماسی ایدیوپاتیک دیده می‌شود. در 60% تا 70% موارد فیبروز ریه نیز دیده می‌شود.

Antiphospholipid syndrome

سندرم آنتی فسفولیپید یک اختلال خودایمنی اکتسابی است که از نظر بالینی به صورت ترومبوز عودکننده شریانی یا وریدی یا سقط مشخص می‌شود.یافته آزمایشگاهی آن شامل افزایش طولانی مدت آنتی‌بادی بر علیه فسفولیپید غشا سلول‌هاست مثل (Anticardiolipin ACL)  یا پروتئین‌های پلاسما دارای فسفولیپید شامل beta-2 glycoprotein 1 Apolipoprotein H   می باشد. یا دلایلی بر وجود ضد انعقاد در خون محیطی می‌باشد.

Anti-Cardiolipin Antibody

آنتی‌بادی است که اغلب بر علیه کاردیو لیپین تولید می‌شود و در تعدادی از بیماری‌ها دیده می‌شود که شامل،‌ سیفلیس، سندرم آنتی فسفولیپید،‌ سندرم بهجت، سقط ناگهانی ایدیوپاتیک بیماری لوپوس سیستمیک می باشند.

lupus Anticoagulant (LA)

این آنتی‌بادی بر علیه فسفولیپید موجود در غشا سلول‌هاست. در انعقاد خون دخالت می‌کند و باعث ترومبوز یا برعکس طولانی شد (Partiel Thromboplastin time) PTT می‌شود.در بررسی سقط‌های مکرر و سندرم آنتی فسفولیپید درخواست می‌شود.

ANCA (Anti-Neutrophil cytoplasmic Antibody)

گروهی از آنتی‌بادی ها عمدتاً از نوع IgG می‌باشند که بر علیه آنتی‌ژن‌های موجود در سیتوپلاسم نوتروفیل‌ها و مونوسیت‌ها تولید می شوند. با بعضی از بیماری‌های خودایمنی و بخصوص با واسکولیت‌های سیستمیک همراه هستند.

C-ANCA بر علیه پروتئاز 3 (PR3) و P-ANCA بر علیه میلوپراکسیداز موجود درسیتوپلاسم نوتروفیل ها تولید می شوند.

Rheumatoid Factor(RF)

فاکتور روماتوئید اتوآنتی بادی از جنس ایمونوگلوبولین (IgM)M می باشد که توسط سیستم ایمنی ترشح می شود. اتوآنتی بادی به اشتباه بافت های خودی را غریبه محسوب کرده و به آن ها حمله می کند وجود آن مشخصه آماس و فعالیت خود ایمنی است. این آزمایش مقدار RF خون را بررسی می کند و وجود آن در خون به معنی آرتریت روماتوئید می باشد. معمولا همراه Anti-CCP درخواست می شود Anti-CCP می تواند آرتریت روماتوئید را در مراحل اولیه تشخیص دهد و شروع درمان را قبل از تخریب بافتی امکان پذیر سازد.

Anti CCP (Anti cyclic citrullinated peptide)

اتوآنتی‌بادی است که در بیماری آرتریت روماتوئید تولید می‌شود حساسیت و ویژگی آن نسبت به فاکتور روماتوئید (RF) بیشتر است. در 60 تا 70 درصد بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید و در مراحل اولیه‌ی بیماری مثبت می‌شود. در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید که Anti-CCP مثبت داشته باشند شدت بیماری بیشتر است. Anti –CCP می‌تواند مدت‌ها قبل از ظهور علائم بالینی مثبت شود.

(Anti Mutated CitroLLinated vimentin) Anti MCV

آنتی‌بادی است که در مراحل حاد آرتریت روماتوئید ایدیوپاتیک جوانان مثبت می‌شود و می‌تواند با

Anti CCP و RF مثبت همراه باشد.

بیماری خود ایمنی اختصاصی اعضا

Myastenia gravis (خستگی عضلانی بدخیم)

بیماری است که با ضعف و خستگی سریع عضلات ارادی مشخص می‌شود و به‌علت از بین رفتن ارتباط عضلانی عصبی به‌وجود می‌آید. این بیماری بهبودی ندارد ولی درمان می‌تواند باعث کمک به کاهش علائم بیماری مثل ضعف عضلات دست و پا و دوبینی، افتادگی پلک، اشکال در جویدن، صحبت کردن، بلع و تنفس شود.

ارتباط عصب و عضله با آزاد شدن مواد شیمیایی (نور ترانسمیتر) انجام می‌شود که با اتصال به گیرنده‌ها روی سلول‌های عضلانی در محل اتصال عصب به عضله عمل خود را انجام می‌دهد. در میاستنی‌گراویس سیستم ایمنی با ترشح آنتی‌بادی بر علیه گیرنده‌های عضلانی باعث بلوک شدن یا تخریب بیشتر این محل شده و در نتیجه عضله به تحریکات عصبی پاسخ کافی نمی دهد یا به علت کاهش تعداد محل اتصال عصب به عضله، عضلات سیگنال‌های عصبی کمتری دریافت کرده و منجربه خستگی زودرس می‌شود.

AchR-Ab (Acetylcholine Receptor-Ab)

اتو آنتی‌بادی است که بر علیه گیرنده‌های استیل کولین موجود روی عضلات مخطط تولید می شود استیل کولین یک نوروترانسمیتر است که پیام‌های عصب را به عضله منتقل می‌کند.

Anti –Musk Antibody (Anti-Muscle-specific tynosine Kinase)

در بیماری میاسنتی گراو (خستگی عظلانی بدخیم) مواردی است AchR-Ab منفی است در حدود 39% تا

تا 49% این افراد Anti Musk Ab مثبت می‌شود. اکثراً بیماران مونث (%86) و اکثراً در دهه چهارم زندگی می‌باشند و در 79% بیماران علائمی چشمی از اول وجود دارد.

(Inflammatory bowel disease (IBD

بیماری‌های التهابی روده گروهی از بیماری‌های مزمن می‌باشد که با آماس مزمن بافتی در دستگاه گوارش مشخص می‌شود. شدت بیماری در افراد مختلف متفاوت است و در طول زمان نیز تغییر می‌کند. دوره‌های فعال و غیرفعال در فرد وجود دارد. در زمان شعله ورشدن، بیماران دچار اسهال بلغمی یا خونی شدید، درد شکم،‌کاهش وزن و تب می‌شوند.

شایع ترین بیماری‌های التهابی روده بیماری کولیت زخمی کننده (ulcerative colitis (UC و بیمار کرون (Crohn diseaes (CD می‌باشند. بیماری UC شایع‌تر و بیشتر در آقایان دیده می‌شود. بیماری CD کمتر شایع بود و بیشتر در خانم‌ها دیده می‌شود.

شیوع این بیماری‌ها 2 تا 6 درصد هزار نفرمی‌باشد و سن شیوع از 14 تا 24 سالگی می‌باشد.

تست‌های آزمایشگاهی

آزمایشات اولیه شامل

CBC برای بررسی کم خونی

زمایش مدفوع برای خون مخفی و انگل

CRP و ESR برای بررسی وجود آماس

آزمایشات تخصصی‌تری که می‌تواند در تشخیص و تفکیک IBD کمک کنند.

PANCA در کولیت اولسراتیو شایع‌تر است در 60% تا 80% موارد UC مثبت می‌شود ولی فقط در 5% تا 15% افراد مبتلا به CD‌ مثبت می باشد.

(ASCA) Saccharomyces cerevisiae Antibody

ASCA یک آنتی‌بادی است که در بیماری‌های التهابی روده عمدتاً در CD مثبت می‌شود این آنتی‌بادی برعلیه ساخارو مایسیس سرویسیا است که مخمری است در انواع غذاها وجود دارد و ارتباط آن با بیماری‌های التهابی روده درک نشده است.

ASCA در بیماری کرون شایع تر است ASCA IgG در 60% تا 70% بیماران مبتلا به بیماری کرون مثبت است در حالی‌که فقط در 19% تا 15% موارد UC مثبت می‌باشد. ASCA-IgA

در 35% موارد کرون مثبت می‌شود در حالی که فقط در 1% موارد UC مثبت می‌شود.

ولی نهایتاً استاندارد طلایی تشخیص بیوپسی می‌باشد که در آن پاتولوژیست وجود آماس،‌ تغییرات ساختمانی و سلولی بیوپسی گوارشی را بررسی کند.

بررسی stool WBC (گلبول سفید مدفوع) که وجود آن نشانگر وجود آماس است فقط چند بیماری خاص است که در روده آماس طولانی مدت ایجاد می‌کنند.

Calprotectin و Lactoferin دو آزمایش مدفوع می‌باشند که نشان دهنده مواد آزاد شده از گلبول‌های سفید هستند. این مواد نشان دهنده وجود آماس و فعال بودن، شدت و عود بیماری می‌باشند. این آزمایشات برای تشخیص افتراقی IBD از سایر بیماری‌های غیرآماسی مثل  (irritable bowel Syndrom) IBS و همچنین برای کنترل وضعیت و مراحل بیماری کمک خوبی هستند و خیلی حساس‌تر از WBC مدفوع می‌باشند.

Celiac Diseaue

بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در افرادی که استعداد ژنتیکی دارند تظاهر می‌کند و در آن‌ها خوردن گلوتن سبب صدمه به روده کوچک می‌شود. تخمین زده می‌شود که حدود 1% مردم به بیماری سلیاک مبتلا هستند ولی اکثر آن‌ها فاقد علائم بالینی می‌باشند.

 در افراد مبتلا به سلیاک با خوردن گلوتن (پروتئینی موجود در گندم، جو، چاودار) یک واکنش ایمنی ایجاد می شود و به روده کوچک حمله می‌کند ـ این واکنش سبب از بین رفتن ویلوزیته های روده کوچک می‌شود کار ویلوزیته (افزایش سطح برخورد مواد غذایی با سطح روده و افزایش جذب آن‌هاست

بیماری سلیاک ارثی است وابستگان درجه 1 به نسبت 10/1 احتمال ابتلا به سلیاک را دارند.

در صورتی‌که بیماری سلیاک درمان نشود مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد می‌کند.

عوارض طولانی مدت

در افراد مبتلا به سلیاک بیماری عروقی قلب، 2 برابر میزان سرطان روده کوچک 4 برابر است.

بیماران مبتلا به سلیاک در صورت عدم درمان مستعد ابتلا به

1. دیابت نوع I
2. MS
3. درماتیت هرپتیفرم، کم خونی، استئوپروز

نازایی، سقط، بیماری عصبی مثل صرع و میگرن می باشند.

علائم بالینی ـ اسهال زیادی باد شکم، یبوست، علائم طولانی مدت غیرقابل توجیح گوارشی مثل تهوع، استفراغ، درد معده عود کننده، احساس پری معده، فقر آهن،  B12و folic Acid می باشد.

تشخیص Anti –gliadin Antibody با حساسیت و اختصاصی بودن 85%

Anti Endomysiol Antibody (IEna) اندومیزیوم در بافت همبندی اطراف عروق برروی باندهای عضلانی صاف قرار دارد.

اخیراً متوجه شده‌اند که آنتی‌ژن موجود برروی اندومیزیوم آنزیم تیشوترانس گلوتا میناز می باشد. این آنزیم در هضم و جذب پروتئین‌ها دخیل است وقتیکه با گلیادین  ترکیب می‌شود. اپی‌توپ (آنتی‌ژن جدید) به‌وجود می‌آید و به نظر می رسد که این آنتی‌ژن جدید بوجود آمده سبب تحریک پاسخ ایمنی و آغاز صدمه به روده کوچک می‌باشد.

Anti EMA نسبت به آنتی گلیادین حساس تر و دقیق تر است.

حساسیت آن 94% و اختصاصیت آن 99% می‌باشد. معمولاً از نوع IgA استفاده می‌شود و همزمان مقدار IgA نیز باید اندازه‌گیری شود چون فقر IgA در بیماران مبتلا به سلیاک حدود 2% تا 3% می‌باشد. در بیماران مبتلا به فقر IgA قابل استفاده نیست Anti EMA و Anti Geliadin Ab با درمان بیماری توسط رژیم فاقد گلوتن منفی می‌شوند.

Anti – Tissue Transglutaminase Antibody IgA (Anti –tTG)

این آنتی‌بادی دارای حساسیت 5/97% و اختصاصی بودن 3/98% در تشخیص بیماری سلیاک می‌باشد.

- AntitTG Ab در صورت قطع گلوتن به مدت یک تا چند ماه منفی می‌شود.

- تمام موارد مثبت تست سرولوژیک باید بیوپسی اثنی‌عشر که در آن دو قطعه از پیلور 5 قطعه از قسمت‌های مختلف اثنی‌عشر بیوپسی انجام می‌شود.

Autoimmune Hepatitis

بیماری مزمن خودایمنی کبد است که در آن سیستم ایمنی به سلول‌های کبدی حمله می‌کند و سبب آماس کبد می‌شود. علائم شایع آن خستگی یا درد عضلانی و علائم آماس حاد کبد شامل تب، زردی و درد یک چهارم فوقانی راست شکم می‌باشد. تشخیص با بیوبسی و وجود اتو آنتی‌بادی‌ها در سرم بیماران داده می شود.

اتو آنتی‌بادی‌های که در سرم بیماران دیده می‌شود عبارتند از:

Anti – smooth muscle Antibody (SMA)،ANA

Anti – liver kidney microsomal antibodies (LKM)

Anti soluble liver antigen (SLA), Liver – pancreas antigen (LP)

Anti – mitochondriol antibody (AMA)

وجود آنتی میتوکندریان آنتی‌بادی در بیشتر از 95% موارد موید کلانژیت اولیه صفراوی می‌باشد.

بیماری‌های خودایمنی تیروئید

تیروئیدیت خودایمنی بیماری مزمنی است که در آن سیستم ایمنی، غده تیروئید و هورمون های آن یعنی T3-T4 را بیگانه شناخته بر علیه آن‌ها آنتی‌بادی اختصاصی می‌سازد و سلول‌های تیروئید را هدف قرار داده تخریب می‌کند.

مکانیسم

در اغلب موارد اتوآنتی‌بادی در حضور لنفوسیت در تیروئید تولید می‌شود اتوآنتی‌بادی‌های تولید شده Thyroid peroxidas Antibody (TPOAb)

Thyroid stimulating hormone Rcptor Ab (TRAb)

Thyroglobulin Antibody (TgAb)

موقعی که بیمار با علائم کم‌کاری تیروئید مراجعه کند ترجیح داده می شود که TPOAb را درخواست شود که بیش تر  با تیروئیدیت هاشیموتو همراه است در صورتی که بیمار علائم پرکاری تیروئید را داشته باشد بیشتر بیماری raves‌G مطرح است و در این حالت درخواست به صورت TRAb می‌باشد.

معمولاً TgAb همراه آزمایشات فوق برای وجود و دخالت آن انجام می‌شود و معمولاً در تیروئیدیت هاشیموتو مثبت می‌شود. در ضمن TgAb در صورتی‌که بیمار تشخیص سرطان تیروئید داشته باشد با فواصل منظم برای کنترل درمان درخواست می‌شود.

دیابت

دیابت گروهی از بیماری‌هاست که با افزایش قند خون مشخص می‌شوند. علائم قند خون بالا عبارتند ازتکرر ادرار، افزایش تشنگی و گرسنگی و در صورتی‌که درمان نشوند می‌تواند عوارض زیادی ایجاد کند. عوارض کوتاه مدت آن کتواسیدوز دیابتیک، هیپرگلیسمی هیپراسمولار و مرگ و عوارض جدی طولانی مدت آن شامل بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی، بیماری مزمن کلیه، زخم پا و صدمه به چشم می‌باشد.

دیابت به یکی از علل زیر ایجاد می‌شود یا لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی‌کند یا سلول‌های بدن پاسخ مناسب به انسولین تولید شده نمی‌دهند. سه نوع اصلی دیابت وجود دارد.

- دیابت نوع I نتیجه ناتوانی لوزالمعده در تولید انسولین کافی به علت از دست دادن سلول‌های بتا (B) که به آن دیابت جوانان یا دیابت وابسته به انسولین نیز گفته می‌شود.

- دیابت نوع II که با مقاومت به انسولین شروع می‌شود و سلول‌های بدن نمی‌توانند پاسخ مناسب به انسولین تولید شده بدهند با پیشرفت بیماری کاهش انسولین پیش می‌آید که به آن دیابت بالغین یا دیابت غیروابسته به انسولین (NIDDM) نیز گفته می‌شد. شایع‌ترین علت آن چاقی و ورزش ناکافی است.

- دیابت بارداری – سومین نوع شایع دیابت است و موقعی ظاهر می‌شود که قند خون بانوی بارداری که سابقه دیانت نداشته در طی بارداری افزایش ‌یابد.

دیابت با قند خون ناشتای بیش از mg/dL 126 و قند خون بیش از mg/dL 200 بعد از خوردن 75 گرم گلوکز تشخیص داده می‌شود.

چهار اتو آنتی بادی نشانگر خودایمنی برعلیه سلول های β در دیابت نوع 1 می باشند.

1. Islet Cell Antibodies (ICA) که بر علیه پروتئین های موجود در سیتوپلاسم سلول های β است.
2. آنتی بادی بر علیه گلوتامیک اسید دکربوکسیلوز (GAD)
3. آنتی بادی بر علیه انسولین  Insulinoma Antigen-2 Antibody (IAA ,IA-2A)
4. آنتی بادی بر علیه پروتئین تیروزین فسفاتاز

در بالغین دیابت نوع 1 T1DM یا دیابت خودایمنی دیررس، آنتی‌بادی بر علیه گلوتامیک اسید دکربوکسیلاز (GADA) وجود دارد که دارای حساسیت بالا در تشخیص این بیماری می‌باشد. در 80% موارد بیماران مبتلا در عرض چند سال به انسولین وابسته می‌شود و در این افراد ریسک ابتلا به بیماری‌های خودایمنی عضوی زیاد است. کسانی‌که تیتر GADA بالا دارند گروهی از دیابت خودایمنی دیررس را تشکیل می‌دهند که در آن‌ها (BMI) Body Mass Index افزایش نیافته (افزایش وزن قابل ملاحظه ندارند) C-peptide آن‌ها پائین می‌باشد. بنابراین باید آزمایش GADA در تمام بیماران دیابتیک انجام شودو درافرادی که مقدار آن زیاد است از نظروجود بیماری های خود ایمنی عضوی بررسی شوند.