علائم و درمان اسهال و استفراغ کودکان
گاستروآنتریت آماس معده و روده می باشد که باعث اسهال، استفراغ، تهوع و سایر علائم گوارشی می شود. شایع ترین عوامل ایجاد کننده گاستروآنتریت ویروس ها، باکتری ها (مسمومیت غذایی) و انگل های روده می باشند. ویروس ها در کودکان سالم عفونت ویروسی دستگاه گوارش اغلب به صورت اسهال و استفراغ خفیف می باشد.
این ویروس ها معمولا از طریق دست آلوده به مدفوع یا سطوح آلوده منتقل می شوند و به این دلیل کودکانی که بهداشت را رعایت نمیکنند بیش تر مبتلا می شوند. این کودکان ممکن است دست های خود را بعد از توالت نشویند یا دست های کثیف خود را به دهان بزنند یا ناخن های خود را بجوند یا اسباب بازی های خود را که توسط کودک دیگری لمس شده با دهان لمس کنند.
والدین و پرسنل مهد کودک ها نیز می توانند ویروس را از کودکی به کودک دیگر منتقل کنند. والدین مبتلا به گاستروآنتریت در صورتیکه قبل از تهیه غذای کودک دست ها را نشویند بیماری را به فرزند خود منتقل خواهد کرد. بعد ار هر بار تعویض کهنه بچه باید دست ها با آب و صابون شسته شوند. گاهی اوقات ویروس های عامل گاستروآنتریت در آب خوردن و غذا هم یافت می شوند.
باکتری ها )مسمومیت غذایی( در سطح غذایی که خوب تهیه و نگه داری نشده است میکروب رشد می کند و سم آزاد می کند. در صورتی که کودک باکتری یا سم ناشی از آن را مصرف کند علائم گاستروآنتریت ایجاد می شود. علاوه بر این بعضی از باکتری های مهاجم مثل کامپیلوباکتر، سالمونلا و E-coli مسمومیت غذایی شدیدی ایجاد می کنند که با تب شدید، علائم گوارشی شدید و از دست دادن آب بدن همراه است.
انگل های روده ای انگل های روده ای از طریق دست های آلوده، از طریق تماس با اسباب بازی یا سطوح دستشویی به کودک منتقل می شود. یا می تواند از طریق آب و غذای آلوده انتقال یابد. ژیاردیا شایعترین انگلی است که بخصوص در مهدکودک ها عامل اسهال کودکان است.
اسهال استفراغ کودکان سالانه عامل مرگ میلیون ها کودک بخصوص در کشورهای در حال توسعه و سطح بهداشتی پایین به علت کاهش آب بدن ناشی از اسهال و استفراغ شدید و مصرف مایعات کم می باشد. حتی در کشورهای صنعتی نیز میلیون ها کودک مبتلا به گاستروآنتریت می شوند که منجر به بستری شدن سالانه حدود 50.000.000 مورد در آمریکا می شود که از این مقدار 20 تا 40 مورد منجر به مرگ می شود. عامل شایع روتا ویروس می باشد و واکسن آن خیلی موثر بوده و باعث کاهش عفونت شدید روتا ویروسی می شود.
برای آگاهی از شدت بیماری باید به سوالات زیر پاسخ داده شود
- دفعات و فواصل استفراغ ؟
- آیا کودک بدون استفراغ می تواند مایعات مصرف کند؟
- دفعات اسهال؟
- آیا مدفوع نیمه جامد، یا شل یا آبکی است؟
مقدار دفعات ادرار کردن کودک در 8 تا 12 ساعت اخیر از طریقه پوشک یا دستشویی رفتن معلوم می شود.(کاهش آب بدن)
علائم شدت بیماری عبارتند از:
- تب بالا یا تب ی که بیش از چند روز طول کشیده باشد.
- اسهال آبکی شدید
- زردی پوست و سفیدی چشم
علائم کم آبی و خشکی دهان، چشم و پوست، نداشتن اشک موقع گریه، در 8 تا 12 ساعت گذشته پوشک خشک باشد، گریه ضعیف، خواب آلودگی غیر معمول، کاهش حرکات بدن، کاهش ناگهانی وزن که میتواند بعلت از دست دادن مایعات در کودکان باشد.
- وجود خون یا چرک در مدفوع
- اسهالی که بیش از دو هفته طول بکشد
در صورت لزوم آزمایش خون برای بررسی وجود عفونت و از دست دادن آب بدن و سایر آزمایشات مثل کشت مدفوع و بررسی میکروسکوپی مدفوع برای جستجوی انگل ها.
طول زمان اسهال
اکثر موارد اسهال استفراغ خفیف بدون عواض 2 تا 3 روز طول می کشد ولی با وجود از بین رفتن علائم تا یک هفته کودک ممکن است بعضی اوقات مدفوع شل داشته باشد.
پیشگیری
واکسیناسیون برای روتا ویروس و هپاتیت A، شستشوی دست ها با آب و صابون بخصوص بعد از رفتن به دستشویی بعد از تعویض پوشک و بعد از برخورد با کودک مبتلا به اسهال شستشو دست ها با آب و صابون قبل و بعد از ریختن غذا، بخصوص بعد از برخورد با گوشت خام شستن لباس آلوده به اسهال با دترژان و سفید کننده حاوی کلر ین، در صورتیکه رختخواب با اسهال آلوده شده با پاک کننده حاوی کلر ین پاک شود.
- گوشت را به طور کامل بپزید و گوشت نباید بیش از 2 ساعت خارج از یخچال بماند.
- از قرار دادن غذای پخته در ظرف آلوده به گوشت خام، خودداری شود.
- وسایل استفاده شده در آشپزخانه برای تهیه گوشت سریعا شسته شود.
- هرگز شیر یا غیر پاستوریزه خورده نشود.
در صورتیکه کودک در مهدکودک نگهداری می شود مطمئن شوید که پرسنل آنجا به طور مرتب دست های خود را با آب و صابون می شویند بخصوص بعد از تعویض پوشک و قبل از تهیه غذا اگر کودک در مهدکودک نگهداری می شود در صورت وجود اسهال باید سریعا توسط والدین به خانه برده شود و اجازه ندارد قبل از بهبودی کامل به مهدکودک وارد شود.
درمان
در کودکان سالم اکثر موارد اسهال استفراغ خفیف به تدریج در عرض چند روز بهبود می یابد ولی می توان اقدامات زیر را انجام داد. برای جلوگیری از کاهش آب بدن مایعات زیادی به کودک داده شود. از الکترولیت های خوراکی علاوه بر شیر استفاده شود. سرم های خوراکی از آب و آب میوه ها بهتر می باشد چون سدیم و پتاسیم مورد نیاز بدن را تامین میکند. در صورتیکه کودک نتواند مایع مورد نیاز در یک وعده را بخورد از مصرف مقدار کم و دفعات زیاد استفاده شود.
بعد از توقف استفراغ کودک، در حالیکه سرم های خوراکی را ادامه می دهید غذای معمولی را بتدریج شروع کنید مثل گوشت کم چرب کربوهیدرات مرکب مثل برنج یا سیب زمینی و نان، از دادن غذاهای چرب ، نوشابه های قندی پرهیز شود.
بدون نظر پزشک از دادن داروی ضد اسهال خودداری شود چون از دفع ویروس ، باکتری، انگل، و سموم حاصل از آن ها جلوگیری می کند. تا زمان بهبودی علائم بهتر است کودک در خانه استراحت کند و بعد از بهبودی به مدرسه فرستاده شود.
در صورتیکه کودک علائم از دست دادن آب قابل توجه داشته باشد و نتواند مایعات بنوشد پزشک ممکن است برای تامین آب بدن، کودک را بستری و از طریق سرم مایع لازم را به کودک برساند و با نتیجه آزمایش مدفوع از آنتی بیوتیک استفاده کند.
چه موقعی باید به پزشک مراجعه شود؟
- هر موقعی که کودک زیر دو سال اسهال استفراغ داشته باشد.
- در کودکان بزرگتر در صورت داشتن هر یک از علائم زیر باید به پزشک مراجعه شود.
- مدفوع دارای خون یا چرک یا بد بو
- علائم از دست دادن آب بدن
- وجود خون یا صفرا(مایع سبز) در استفراغ
- درد شدید شکم یا شکم متسّع
- زردی پوست و سفیدی چشم
- وجود بیماری مزمن بخصوص موارد ی که سیستم ایمنی را تضعیف می کنند
- موقعی که کودک تهوع شدید داشته باشد و نتواند دارو را مصرف کند یا بعد از مصرف دارو استفراغ کند