تحلیل عضلانی

تحلیل عضلانی نخاعی  (SMA) یک بیماری ژنتیکی است که بر اعصاب کنترل کننده حرکت ماهیچه ها (نورون های حرکتی) تأثیر سوء می گذارد.

در فردی که مبتلا به SMA است، نورونهای حرکتی در نخاع به درستی کار نمی کنند. پیام هایی که مغز سعی در ارسال آن از طریق این نورون های حرکتی دارد، به عضلات نمی رسد. این نرسیدن پیام باعث می شود ماهیچه ها ضعیف شده و آسیب ببینند. با گذشت زمان این ماهیچه ها تحلیل  میروند (دچار آتروفی می شوند).

SMA بر روی عضلات در سراسر بدن تاثیر می گذارد، از جمله:

• ماهیچه های موجود در شانه ها، باسن و پشت – این عضلات اغلب تحت شدیدترین اثرات سوء SMA قرار دارند

• ماهیچه های درگیر در کار تغذیه و بلع

• عضلات درگیر در تنفس و سرفه - اگر این عضلات درگیر شوند ممکن است فرد مستعد ابتلا به ذات الریه و سایر مشکلات ریه شود.

عقل و حواس فرد مبتلا به SMA تحت تأثیر این عارضه قرار نمی گیرد.تقریباً از هر 6000 نوزاد متولد شده یک نفرشان مبتلا به SMA بوده و حدود 1 نفر از هر 40 نفر نسخه تغییر یافته ژن مسئول ایجاد این بیماری را با خود دارد (هر چند این افراد ناقل خودشان مبتلا به این عارضه نیستند). در این شرایط گفته می شود که چنین فردی ناقل ژنتیکی این بیماری است.در حال حاضر درمانی برای SMA وجود ندارد اما برخی از تیمارهای امیدوارکننده در آزمایشات بالینی مورد تحقیق هستند.

انواع تحلیل عضلانی نخاعی  

سن شروع علائم و میزان پیشرفت SMA دامنه وسیعی دارد. SMA معمولاً براساس اثرش بر نقاط بدنی مختلف در انواع 1 تا 4 طبقه بندی می شود.

به طور کلی سن شروع علائم نشان می دهد که این بیماری تا چه حد شدید است. به عنوان مثال نوزادانی که هنگام تولد دارای علائم شدید این بیماری هستند، اکثرا بیشتر از دو سال زنده نمی مانند (SMA نوع 1).

در افرادی که علائم این بیماری در بزرگسالی ظاهر می شود ممکن است دچار ناتوانی جدی ای نشوند و امید به زندگی عادی ای داشته باشند (SMA نوع 4). توجه به این نکته ضروریست که طول دوره بیماری در هر کودک و بزرگسال مبتلایی ممکن است متفاوت باشد.

SMA  نوع 1 تا 4 از رایج ترین انواع SMA هستند. این انواع SMA  در اثر بروز تغییراتی در یک ژن واقع بر کروموزوم 5 به نام SMN1 ایجاد می شوند.

 SMA نوع 1

سن شروع SMA نوع 1 (که به آن بیماری  SMA شروع شونده در نوزادی یا بیماری Werdnig-Hoffmann نیز گفته می شود) از آغاز تولد نوزاد تا شش ماهگی است. علائم آن شامل:

• ضعف عضلانی عمومیت یافته

• گریه با صدای ضعیف

• تنفس، بلع و مکیدن مشکل دار

نوزادان مبتلا به SMA نوع 1 در رشدشان به نقطه عطفی که بتوانند بدون کمک بنشینند، نمی رسند. طول عمر آنها به ندرت از دو سال بیشتر می شود.

SMA نوع 2

سن شروع SMA نوع 2 (که به آن SMA متوسط نیز گفته می شود)  7 تا 18 ماه پس از تولد است. علائم آن شامل:

ضعف عضلانی در بازوها، پاها و پایین تنه

عضلات تنفسی ضعیف

انحنای ستون فقرات (اسکولیوز) در اغلب افراد مبتلا به این نوع از SMA یک مشکل است که نیاز به مهاربندی و جراحی دارد.

كودكان مبتلا به SMA نوع 2 یاد می گیرند كه بدون كمك بنشینند اما عموما سر پا نمی ایستند یا به طور مستقل راه نمی روند. اگرچه همیشه خطر مشکلات تنفسی در این افراد وجود دارد، با این حال کودکان مبتلا به SMA نوع 2 معمولاً به جوانی می رسند و بسیاری از آنها زندگی طولانی تری نیز تجربه می کنند.

SMA نوع 3

سن شروع SMA نوع 3 (که به آن بیماری Kugelberg-Welander نیز گفته می شود) 18 ماهگی تا 15 سالگی است. این نوع SMA خفیف ترین شکل SMA است که در سنین کودکی آغاز می شود. علائم آن شامل موارد زیر است:

• ضعف در عضلات پا، لگن، شانه و بازو

• عضلات تنفسی ضعیف

کودکان مبتلا به SMA نوع 3 یاد می گیرند که بایستند و راه بروند. برخی مبتلایان توانایی قدم زدن در بزرگسالی را از دست می دهند در حالی که برخی دیگر در سالهای بزرگسالی خود به خوبی قدم می زنند. این نوع بیماری بر طول عمر بی تأثیر است.

SMA نوع 4

سن شروع SMA نوع 4 (که به آن SMA آغاز شونده در بزرگسالی نیز گفته می شود) 18 الی 50 سالگی است. علائم آن معمولاً شامل موارد زیر است:

• ضعف عضلانی خفیف

• لرزش

• تکانش

امید به زندگی در این مبتلایان طبیعی است و ماهیچه های بلع و تنفس به ندرت تحت تاثیر قرار می گیرند. فقط تعداد محدودی از افراد مبتلا به این نوع بیماری سرانجام به ویلچر احتیاج خواهند یافت.

سایر انواع نادر SMA

برخی انواع بسیار نادر SMA وجود دارد که در اثر تغییر در ژن هایی غیر از ژن SMN1 واقع بر کروموزوم 5 رخ می دهند. به عنوان مثال:

تغییر در ژن UBE1 واقع بر کروموزوم X که باعث SMA مرتبط با X می شود

تغییراتی در ژن DYNC1H1 واقع بر کروموزوم 14 که نشان داده شده است باعث شکل نادری از SMA به نام SMA-LED می شود و عمدتا بر عضلات ساق پا تأثیر می گذارد

تغییرات در ژن IGHMBP2 واقع بر کروموزوم 11 که باعث ایجاد فرم نادری از SMA به نام "تحلیل عضلانی نخاعی  همراه با درد تنفسی" (SMARD) می گردد. SMARD بر روی عضلات تنفسی تاثیر می گذارد. الگوی ارثی آن اتوزومی مغلوب است.

چه عواملی باعث ایجاد تحلیل عضلانی نخاعی  می شوند؟

SMA یک بیماری ژنتیکی است که در اثر تغییر در یک ژن به نام "نورون حرکتی بقا 1" (SMN1) ایجاد می شود. تمام افراد دو نسخه از ژن SMN1 دارند که هر کدام آنها از یکی از والدین به ارث رسیده است. افراد مبتلا به SMA در هر دو نسخه از ژن SMN1 تغییر ژنی دارند. این همان وضعیتی است که به  آن توارث به صورت "اتوزومی مغلوب" گفته می شود.

والدین شخص مبتلا به SMA هر کدام یک کپی از ژن SMN1 تغییر یافته را با خود دارند و به عنوان "ناقل" شناخته می شوند. آنها علائم و نشانه های بیماری را نشان نمی دهند.

برای اینکه والدین ناقل، فرزندی مبتلا به SMA داشته باشند باید هر دو والد یک ژن SMN1 تغییر یافته را به فرزندشان انتقال دهند. اگر والدین هر دو ناقل باشند، احتمال اینکه فرزندی مبتلا به عارضه را به دنیا آورند، 25 درصد یا به بیان دیگر یک فرزند مبتلا از هر از چهار فرزند متولد شده است. از هر 40 نفر حدود یک نفر ناقل ژن تغییریافته‌ ای است که باعث SMA می شود. 

تغییر ژن SMN1 معمولاً مستلزم از دست رفتن کل ژن است و یا گاهی اوقات برخی از کد های ژن طوری تغییر می کند که باعث غیرفعال شدن این ژن می شود.

نقش ژن SMN1 در بدن تولید پروتئینی به نام بقای نورون حرکتی (SMN) است. اگر این پروتئین به مقدار کافی تولید نشود، نورون های حرکتی شروع می کنند به مردن. نورون های حرکتی سلول هایی عصبی در نخاع هستند که به عضلات در سراسر بدن رشته هایی عصبی می فرستند و حرکت آنها را کنترل می کنند.

دلیل اینکه شدت بیماری برخی از افراد دارای تغییرات ژنی SMN1 بسیار شدیدتر از سایرین است، اغلب بر می گردد به وجود ژن دیگری به نام SMN2. این ژن چندین نسخه مختلف از پروتئین SMN تولید می کند. با این حال این ژن تنها مقادیر اندکی از نسخه کامل و کاربردی پروتئین را تولید می کند.

برخی افراد سه یا چهار کپی از ژن SMN2 دارند که همین امر می تواند موجب تولید مقادیر بیشتر پروتئین SMN با طول کامل شود و همین مطلب باعث کاهش شدت بیماری می شود. به عنوان یک قانون کلی:

• افراد مبتلا به SMA نوع 1، یک یا دو کپی از SMN2 دارند

• بیشتر افراد مبتلا به SMA نوع 2 سه کپی از SMN2 دارند

• افراد مبتلا به SMA نوع 3 و 4 دارای چهار کپی یا تعداد بیشتری SMN2 هستند.

استثناهایی وجود دارد و حتی مشاهده شده است كه خواهران و برادران دارای تعداد یکسان ژن SMN2 می توانند از نظر شدت SMA با هم متفاوت باشند.

شدت SMA همچنین ممکن است به سطح تولید پروتئین هایی که به طور طبیعی در بدن شما تولید می شوند، بستگی داشته باشد. این پروتئین ها را "تعدیل کننده بیماری" می نامند. دو پروتئینی این چنینی که تاکنون شناسایی شده اند "پلاستین 3" و "ZPR1" نام دارند. افرادی که به طور طبیعی مقادیر بالاتری از این پروتئین ها تولید می کنند، شدت علائمشان کمتر است اما برای درک کامل این موضوع تحقیقات بیشتری لازم است.

عوارض تحلیل عضلانی نخاعی شروع شونده در نوزادی

کودکان و بزرگسالان مبتلا به SMA مستعد ابتلا به عفونت های تنفسی هستند. در انواع شدید SMA عفونتهای تنفسی مانند ذات الریه اغلب موجب مرگ می شود. همچنین ممکن است کودکان مبتلا به SMA در تغذیه دچار مشکل شوند و نیاز باشد از طریق لوله تغذیه شوند. عوارض دیگری که در برخی از انواع SMA رخ می دهد شامل جمعشدگی (همان کوتاه شدن عضلات که باعث محدود شدن حرکت مفاصل می گردد) و اسکولیوز (انحنای ستون فقرات) می شود.

درمان تحلیل عضلانی نخاعی  

در حال حاضر هیچ درمان خاصی برای SMA وجود ندارد. با این حال تحقیقات برای معالجه این بیماری با سرعتی بالا در حال پیشرفت است.

برای کودکان مبتلا به SMA و خانواده های آنها حمایت هایی در دسترس است تا آنها بتوانند با کمک آنها به حداکثر کیفیت زندگی برسند. به عنوان مثال از آنجا که کودکان مبتلا به SMA نوع 1 مستعد ابتلا به عفونت های تنفسی و ذات الریه هستند، تیمارهای صورت گرفته بر تلاش جهت حفظ عملکرد و سلامت ریه ایشان متمرکز است. در مقابل، مراقبت از کودک یا بزرگسال مبتلا به SMA نوع 3 یا 4 بر فیزیوتراپی متمرکز می باشد تا با کمک آن به حفظ قدرت و تحرک عضلات ایشان کمک کند.

برای مدیریت علائم SMA، یک تیم چند رشته ای شامل متخصصان مراقبت های بهداشتی لازم است. این تیم ممکن است شامل متخصصانی در موارد زیر شود:

1. عصب شناسی

2. ژنتیک

3. مراقبت تسکینی

4. داروهای تنفسی

5. فیزیوتراپی

6. کار درمانی

7. گفتار درمانی و زبان درمانی

8. داروی دستگاه گوارش

9. رژیم های غذایی

پزشک عمومی یا متخصص مراقبت های بهداشتی شما را به متخصصانی که مورد نیاز شما هستند ارجاع داده و به هماهنگی برنامه های درمانی شما کمک کنند.

مشاوره ژنتیکی و تحلیل عضلانی نخاعی  

اگر شما یا فرزندتان مبتلا به بیماری SMA تشخیص داده شده اید، یا اگر این بیماری در خانواده شما وجود دارد، مشورت با یک مشاور ژنتیکی در این رابطه می تواند مفید باشد.

مشاوران ژنتیک، دسته ای از متخصصان سلامت هستند که هم در مشاوره و هم در زمینه ژنتیک واجد صلاحیت هستند. این متخصصان می توانند علاوه بر ارائه پشتیبانی عاطفی، به شما کمک کنند که SMA را بشناسید، دلایل بروز آن و چگونگی وراثت را دریابید و بدانید که تشخیص چنین بیماری های واجد چه معنایی در رابطه با سلامتی و رشد کودک و خانواده اوست. مشاوران ژنتیک آموزش دیده اند تا اطلاعات و پشتیبانی متناسب با شرایط، فرهنگ و عقاید خانوادگی شما را ارائه دهند.

اگر در خانواده SMA وجود دارد، یک مشاور ژنتیک می تواند توضیح دهد چه گزینه های آزمایش ژنتیکی برای شما و سایر اعضای خانواده در دسترس است. اگر می خواهید تشکیل خانواده بدهید، شاید تصمیم بگیرید یک مشاور ژنتیک را ملاقات کنید تا ریسک انتقال این عارضه به فرزند خود را مشخص کنید یا آزمایش های قبل از تولد را تعیین نمایید.

غربالگری SMA

با توجه به ناقلین بالای ژن جهش یافته، انجمن زنان و زایمان آمریکا انجام تست شناسایی ناقلین (غربالگری) را به همه ی زنان قبل یا حین از بارداری توصیه میکند. آزمایشگاه ژنتیک رازی نیز غربالگری SMA را در قالب غربالگری پیشرفته به همه ی زوجین با ازدواج خانوادگی توصیه کرده و انجام میدهد.