آزمایش HPV برای تشخیص وجود یا عدم وجود ویروس در نمونه بیمار انجام می شود.درصورت مثبت بودن آن ژنوتایپ ویروس را نیز تعیین می کنندکه در پیگیری و درمان بیماری
زمان معاینه لگن نمونه توسط سواپ یا برس کوچکی از سلول های گردن رحم تهیه می شود. نمونه در ظرف حاوی مایع نگهدارنده مخصوص قرار گرفته به آزمایشگاه ارسال می شود. همچنین در مردان نمونه گیری ازضایعه بوجود آمده در ناحیه تناسلی یا ترشحات مجرا یا ادرارانجام می شود.
توصیه می شود 24 ساعت قبل از آزمایش مقاربت صورت نگیرد، از کرم واژینال، دوش و هر نوع درمان دیگرغیر سرطانی ی خودداری شود. در صورت عادت ماهانه آزمایش باید تکرار شود. قبل از انجام آزمایش مثانه خالی شود.
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) شامل گروهی از ویروس هایی است که حدود 150 نوع دارد. بعضی از انواع آن به علت اینکه می توانند سرطان زا باشند به آنها high risk پر خطر می گویند. پاپیلوما ویروس از ویروس های دارای DNA دورشته ای هم هسته و سیتوپلاسم را در سلولهای سنگفرشی سطحی درگیر می سازد و باعث ایجاد تغییرات ساختاری و مورفولو ژیکی در این سلول ها و تولید تومور های غیرسرطانی پوستی می شود.به تومورهای غیر سرطانی پوست پاپیلوما اطلاق می شود و به همین علت به این ویروس پاپیلوما گفته می شود.
ویروس های HPV کم خطر (Low Risk)- از انواع HPV زگیل تناسلی می باشند و به ندرت ایجاد سرطان می کنند. HPV نوع 11 و 6 عامل 90% زگیل های تناسلی می باشند ولی بعلت اینکه به ندرت ایجاد سرطان می کنند به آنها ویروس های کم خطر گفته می شود. این ضایعات ویروس های کم خطر در معاینه مشخص می باشند و انجام آزمایش ضروری نیست.
ویروس های HPV پر خطر((High Risk - 14 نوع HPV می توانند سرطان زا باشند. (16، 18، 31، 33، 35، 39، 45، 51، 52، 56، 58، 59، 66، 68) که 80% سرطان های گردن رحم با ویروس های نوع 16 و 18 می باشند. این ویروس ها با آزمایش HPV جستجو و شناسایی می شوند.
خیلی از عفونت های HPV بدون درمان بهبودی می یابند و بدن توانایی پاکسازی ویروس را دارد ولی اگر عفونت با HPV پر خطر که پاکسازی نشود می تواند به سرطان گردن رحم منجر شود. تقریباً تمام موارد سرطان گردن رحم به علت عفونت طولانی مدت با ویروس HPV پر خطر می باشد. در آمریکا سالانه 12000 مورد سرطان گردن رحم تشخیص داده می شود که منجر به فوت 4000 نفر می شود.
مطالعات نشان داده که عفونت های طولانی مدت با HPV با سرطان دهان ارتباط محکمی دارد که شامل سرطان های دهان و حلق می باشد. سرطان مقعد نیز با HPV نوع 16 و 18 ارتباط دارد. این نوع ویروس با سرطان های دیگر مثل سرطان مهبل و آلت تناسلی مردانه نیز مرتبط است.