مغز استخوان بافت نرم و اسفنجی است در داخل استخوان های بزرگ که سلول های خونی را می سازند قرار دارد. کشیدن مغز استخوان و بیوپسی آن روشی برای ارزیابی سلول های مغز
دلیل انجام آزمایش :
- کمک به تحقیق و تشخیص بیماری های که مغز استخوان یا تولید خون را مبتلا می کنند.
- برای مرحله بندی لنفوم ها یا تومورهای بافت های دیگر
- برای پاسخ به درمان بیماری های تشخیص داده شده مثل لوسمی (سرطان خون)
چه زمانی آزمایش درخواست می شود :
- موقعی که بیمار بدون علت مشخص کم خون شود.
- موقعی که مشکوک به بیماری یا سرطان وابسته به خون باشند.
- بعضی موقع پزشک در جستجوی علت تب ناشناخته باشد بخصوص زمانی که سیستم ایمنی تضعیف شده باشد.
نمونه لازم :
نمونه مغز استخوان معمولا از استخوان لگن برداشته می شود.
شرایط نمونه گیری :
آمادگی خاصی لازم نیست.
چه چیزی آزمایش می شود :
مغز استخوان بافت نرم و اسفنجی است در داخل استخوان های بزرگ که سلول های خونی را می سازند قرار دارد. کشیدن مغز استخوان و بیوپسی آن روشی برای ارزیابی سلول های مغز استخوان و ساختمان آن می باشد.
- مغز استخوان ساختمان اسفنجی و لانه زنبوری است که متشکل از شبکه فیبری است که از مایع پر شده است.
- قسمت مایع حاوی سلولهای خونساز یا سلول های مادری (Stem Cell) ، سلول های خونی در مراحل مختلف بلوغ و موادی مثل آهن ، ویتامین B12 و فولات می باشد که برای تولید سلول ضروری می باشند.
- کار اصلی مغز استخوان تولید گلبول های قرمز ، گلبول های سفید و پلاکت می باشد. تعداد و نوع سلولی که ساخته می شود در هر موقع بر اساس نیاز بدن می باشد (مثلا موقعی که بیمار با عفونت مبارزه می کند یا در موقعی که فرد خون از دست داده و یا در شرایط طبیعی که سلول های پیر را جایگزین می کند.
گلبول های قرمز (RBC's)
گلبول قرمز یا اریتروسیت ها حمل کننده اکسیژن به تمام بدن می باشند. بطور معمول 40 تا 45 درصد حجم خون از گلبول های قرمز تشکیل شده است. عمر طبیعی این سلول ها 120 روز می باشد. مغز استخوان گلبول سرخ را با سرعت تخریب و از بین رفتن سلول ها پیر و فرسوده یا گلبول های که در اثر خونریزی از بین می روند هماهنگ می کند و سبب می شود که تعداد نسبتا ثابتی گلبول قرمز در خون وجود داشته باشد.
گلبول های سفید (WBC's)
5 نوع مختلف گلبول سفید وجود دارد . شامل لنفوسیت ها ، نوتروفیل ها ، ائوزینوفیل ها ، بازوفیل ها و مونوسیت ها می باشند. هر کدام از این سلول ها در محافظت بدن از عفونت ها نقش متفاوتی دارند.
پلاکت ها :
پلاکت ها که ترومبوسیت نیز نامیده می شوند قطعات سیتوپلاسم سلول خیلی بزرگی در مغز استخوان می باشند که به آنها مگاکاریوسیت گفته می شود و برای انعقاد خون طبیعی حیاتی هستند .
- در مغز استخوان سلول های مادری (Stem Cells) برای تبدیل شدن به هر کدام از سلول های مختلف خون تکامل و تمایز پیدا می کنند. سلول های که به سمت لنفوسیت تمایز پیدا می کنند نهایتا به لنفوسیت تبدیل می شوند. سایر پیشتازها به سمت گرانولوسیت ها (نوتروفیل ها ، ائوزینوفیل ها ، بازوفیل ها ) ، مونوسیت ها ، پلاکت ها یا گلبول های قرمز تکامل و تمایز پیدا می کنند.
- این سلول ها وقتی کاملا بالغ شدند وارد جریان خون می شوند. بنابراین جمعیت سلولی مغز استخوان بطور معمول شامل سلول های در مراحل مختلف تکامل از سلول های کاملا نا بالغ تا سلول های کاملا بالغ می باشد.
آزمایش آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان نمونه گیری از مغز استخوان و ارزیابی سلول ها و ساختمان آن در زیر میکروسکوپ می باشد. نمونه مغز استخوان را می توان برحسب نیاز برای آزمایش های دیگری مثل فلوسیتومتری (ایمونوفنوتایپ کردن) ، آنالیز کروموزوم ها ، آزمایشات مولکولی یا میکروبشناسی (کشت) فرستاد.
آسپیراسیون مغز استخوان :
آسپیراسیون مغز استخوان شامل جمع آوری نمونه مایع مغز استخوان حاوی سلولها مغز استخوان می باشد که در زیر میکروسکوپ ارزیابی می شود و در صورت نیاز برای آزمایشات دیگر نیز ارسال می شود.
پزشک متخصص لام رنگ آمیزی شده ناشی از آسپیراسیون را در زیر میکروسکوپ بررسی می کند. سلول های مغز استخوان از نظر تعداد ، نوع و بلوغ بررسی می شوند و با سلول های خون محیطی ناشی از CBC مقایسه می شود. در این آزمایش موارد زیر را مشخص می کنند.
- نسبت M/E که به معنی نسبت رده میلوئید (گلبول های سفید) به اریتروئید (گلبول های قرمز) می باشد و در آن تعداد سلول های میلوئید به اریتروئید محاسبه می شود.
- تمایز : تعیین می کنند که سلول های هر رده (WBC, RBC و سلول های تولید کننده پلاکت)دارای بلوغ متناسب تا مرحله سلول بالغ می باشند و آیا تعداد این سلول ها نسبت به یکدیگر متناسب است.
- وجود هر سلول غیر طبیعی مثل سلول های لوسمیک یا سرطانی
بیوپسی مغز استخوان :
در بیوپسی مغز استخوان یک نوار باریک استخوان که در آن ساختمان مغز استخوان محفوظ می باشد گرفته می شود. بیوپسی توسط متخصص بررسی می شود که شامل موارد زیر است :
- میزان سلول : که حجم سلول ها با سایر موارد مغز استخوان (چربی) مقایسه می شود و چگونگی متناسب بودن سلولاریته با سن ، افزایش یا کاهش آن بررسی می شود.
- آیا تعداد سلول های رده های مختلف (WBC, RBC و پلاکت ها) کافی می باشد.
- آیا در مغز استخوان سلول های غیر طبیعی وجود دارد (سلول های سرطانی یا عفونت) یا تغییر در زمینه مغز استخوان وجود دارد (مثل فیبروز) و آیا خود استخوان تغییر کرده است (استئوپروز)
بر اساس نوع بیماری که پزشک مشکوک باشد یا جستجو می کند آزمایشات تکمیلی انجام می شود.
- در مورد لوسمی (سرطان خون) برای تعیین نوع سرطان خون می توان از مارکرهای آنتی ژنتیک (ایمونوفنوتایپ توسط فلوسیتومتری ) برای کسب اطلاعات در مورد نوع لوسمی و نشانگرهای تعیین کننده پیش آگهی و درمان استفاده کرد.
- رنگ آمیزی اختصاصی مثلا رنگ آهن برای تعیین میزان آهن و تشخیص وجود سلول های که سیدروبلاست نامیده می شوند.
- آنالیز کروموزومی یا FISH برای مشخص کردن وجود اختلالات کروموزومی در لوسمی ، میلودیسپلازی ، لنفوم یا میلوم
آزمایشات مولکولی بر روی مغز استخوان برای کمک به تشخیص:
- بازآرایی گیرنده سلول های T
- بازآرایی ژن ایمونوگلوبین سلول های B
- موتاسیون JAK2
- BCR-ABL
- PML-RARA
می توان مغز استخوان را به منظور بررسی عفونت های باکتریال ، ویرال و قارچی کشت داد که در تب با علت نامشخص مفید است. در ضمن برای بعضی باکتری ها و قارچ نیز می توان از رنگ اختصاصی استفاده کرد.